Deze keer wil ik het hebben over autisme en vrije tijd, een combinatie die vaak toch voor problemen zorgt. Zoals voor alle onderwerpen geldt, het zal nooit voor iedereen 100% herkenbaar zijn. Haal vooral weer uit het blog wat bruikbaar is en als er aanvullingen zijn hoor ik dat heel graag!

Autisme en vrije tijd

Noa: “Vrije tijd is voor mij heel lastig omdat ik het lastig vind om zelf dingen te verzinnen. Als ik iets verzonnen heb, heb ik er meestal geen zin in. Het is meestal ook zo dat wanneer ik het uiteindelijk ga doen, dat ik het dan wel leuk vind. Ik heb ook geen idee hoe dit komt. Ik heb ook een keer met Jonneke een planbord gemaakt maar dat ging niet zo goed omdat ik dat ook niet fijn vond. Dat kwam omdat ik dan vaak iets anders wou doen dan dat op het bord stond. Bij het bord dat we gemaakt hadden zaten kaartjes waar je uit kon kiezen en die kon ik vervolgens op het bord plakken. Ik doe het liefst dingen met andere mensen omdat ik dan zelf minder hoef te verzinnen wat ik kan doen en dan ben ik niet alleen en dat vind ik fijn. Ik vind het fijn als ik niet hoef te kiezen maar dat iemand gewoon zegt we gaan dit doen.”

Wat wordt er van je gevraagd tijdens vrije tijd?

Vrije tijd is er in vele soorten en maten. Soms heb je even een half uurtje vrije tijd omdat je op iemand moet wachten en soms is er geen avondprogramma waardoor je ineens een avondje vrij hebt. Maar het kan ook dat je een heel weekend niks gepland hebt of zelfs een hele vakantie! Sommige mensen kijken hier naar uit: “Even lekker niks doen”, lekker uitrusten, ontspannen.

Om vrije tijd in te vullen moet je enerzijds je creativiteit gebruiken en anderzijds wordt er veel verwacht van je intrinsieke motivatie. Vrijetijdsinvulling is namelijk vooral voor jezelf! Vaak worden kinderen gemotiveerd door iets van buitenaf, een juf of meester, een ouder, of een beloning. Als dit ontbreekt moet het kind zichzelf motiveren en het nut inzien van bepaalde activiteiten. Vaak ontbreekt deze motivatie nog doordat deze ‘intrinsieke motivatie’ nog niet goed ontwikkeld is. Uitspraken als “Wat gaan we doen?”, “Ik verveel me”, “Wil je me helpen?”, “Wat kan ik gaan doen?” zullen je dan ook niet vreemd in de oren klinken.

Autisme en vrije tijd

Kinderen met autisme vinden het vaak erg lastig om hun vrije tijd in te vullen. Dit heeft alles te maken met de manier waarop deze kids informatie verwerken en situaties in hun geheugen opslaan. In het bericht over Autisme en de hersenen kun je lezen dat de informatie die via de zintuigen binnenkomt vaak eerst met elkaar in de knoop komt voordat het in de context van de situatie gezien wordt, waarna er vervolgens een interpretatie en reactie kunnen ontstaan. Wat heeft dit nu te maken met vrijetijdsbesteding?

Als je vrije tijd bekijkt door de ogen van een kind met autisme, zie je een berg van informatie (heel veel verschillende mogelijkheden). Eerst moet die berg met informatie verwerkt worden en de lijntjes moeten uit de knoop worden gehaald, om vervolgens op een rijtje te krijgen wat al de verschillende opties zijn. Als dat gebeurd is, moet er ook nog een mening over gevormd worden, want de vraag is: “Wat vind ik leuk om te gaan doen?” Om erachter te komen wat leuk is, wordt er in het geheugen gezocht naar een cirkeltje dat al gevormd is tijdens een andere situatie. Als het cirkeltje aanwezig is en het is een positief cirkeltje, dan is de keuze snel gemaakt. Bestaat er echter nog geen cirkeltje, dan gaat dat weer veel energie kosten en is de kans groot dat er verzet optreedt. Ik zal dit verhaal even proberen te verduidelijken door een voorbeeld.

Voorbeeld

Mees zit op de bank, over een uurtje komt oma hem ophalen, maar tot die tijd moet hij zichzelf vermaken. Zijn moeder heeft al heel veel dingen opgenoemd die hij kan gaan doen: met de auto’s spelen, de plantjes water geven, knutselen etc. Mees weet het niet (hij is bezig met alle lijntjes uit de knoop halen). Ondertussen blijft zijn moeder hem opties bieden (nog meer lijntjes). Uiteindelijk kiest hij voor zijn IPad (dat is veilig, want dat doet hij vaker en dat cirkeltje is al gevormd). Zijn moeder zou willen dat hij eens iets anders deed, maar Mees overziet niet hoe hij bijvoorbeeld knutselen moet aanpakken. Het kost hem te veel energie om alle lijntjes zelf uit de knoop te halen en kiest voor iets dat hem minder energie kost.

Voorbereiding, structuur, voorspelbaarheid

Je hoort het heel vaak: kinderen met autisme hebben veel structuur nodig, ze houden van voorspelbaarheid, ze houden niet van verandering en ze hebben altijd een goede voorbereiding nodig. Als je bedenkt dat kinderen met autisme meer tijd nodig hebben dan andere kinderen om een situatie te overzien is het ook logisch dat op tijd voorbereiden van belang is. Het is voor kinderen met autisme fijn als de lijntjes die binnenkomen worden verminderd. Of, als dat niet mogelijk is, als er iemand is die helpt de lijntjes in het cirkeltje te krijgen.

1. Bereid ze op tijd voor, zodat ze genoeg tijd hebben om na te denken over de activiteiten die ze gaan ondernemen in hun vrije tijd
2. Geef ze beperkte keuze mogelijkheden, je helpt hierbij het aantal lijntjes te verminderen.
3. Soms is het zelfs nodig om even voor het kind te kiezen, het wordt dan geen keuze, maar een mededeling. (“Jij gaat 15 minuten met de auto’s spelen, dan is het eten klaar.”)
4. Koppel een doel aan een activiteit, als het kind niet van binnenuit gemotiveerd wordt, kan het helpen om hem van buitenaf te motiveren. (“Jij mag de plantjes water geven, dat hebben ze nodig, anders drogen ze uit.” Of: “Ik wil graag een tekening aan de muur hangen waar bloemen op staan, wil jij die voor me tekenen?”)

Onverwachte vrije tijd

Onverwachte vrije tijd is moeilijker, want je kunt het kind er meestal niet goed op voorbereiden. De vrije tijd wordt dan al snel gebruikt als tijd om knopen uit elkaar te halen. Het kind gaat zich terugtrekken in veiligheid van bekende situaties of gaat zich vervelen. Maar dan is het geduld van de meeste mensen om het kind heen al op. Broertjes en zusjes zijn al bezig met een spelletje, papa is al een klusje aan het doen en mama is er inmiddels klaar mee om mogelijkheden op te noemen. Dat levert vervolgens weer frustratie op. Een paar handige tips om onverwachte vrije tijd makkelijker te maken:

1. Stel samen met het kind een ‘Wacht-tasje’ samen, waarin je een paar kleine spelletjes, nagellakje, balletje, autootje, schriftje, puzzelboekje etc. in doet. Als het kind dan onverwachts ergens op moet wachten of even geen ingevulde tijd heeft, kan het wat uit dit tasje kiezen. Ook heel makkelijk om mee te nemen!
2. Maak een activiteiten schriftje waarin 10 activiteiten staan die het kind leuk vindt (bekende activiteiten waar weinig denk tijd voor nodig is). Schrijf stap voor stap op wat het kind moet doen om deze activiteit uit te voeren. Zo liggen er een paar activiteiten klaar voor als het kind onverwacht wat vrije tijd moet invullen.
3. Zorg ervoor dat alle activiteiten overzichtelijk zijn opgeruimd zodat het zoeken naar en kiezen van een activiteit niet moeilijker wordt door veel overbodige informatie.

Keuzes

Blijf jezelf altijd bedenken dat het moeten invullen van vrije tijd best moeilijk en beangstigend kan zijn door de verwarring die er ontstaat in de hersenen van het kind. Reacties als “Nee, dat wil ik niet”, “Vind ik niet leuk” “Weet ik niet” etc., zijn meestal uitingen van verzet. Dat verzet komt voort uit de verwarring in het hoofd. Laat het kind op dat moment juist even met rust op een, voor het kind fijne plek, zodat hij of zij rustig de tijd krijgt om even na te denken.

Ik geef de kinderen meestal twee of drie keuzes, maar wel een half uur of soms zelfs een uur voordat we het werkelijk gaan doen. Dan geef ik het kind de tijd om erover na te denken en als ik 10 minuten voordat we het gaan doen merk dat het nog steeds moeilijk is, maak ik een keuze. Soms werkt het…  en soms ook niet. Het blijft namelijk altijd zoeken en er is nergens een wonderoplossing voor. Het geven van beperkte keuzes werkt meestal wel goed. Als ik het er met kinderen over heb, geven ze ook aan dat het fijner is als er voor hen besloten wordt wat er gedaan gaat worden.

Planbord

Voor sommige kinderen kan het goed zijn om te werken met een planbord waarop ze duidelijk kunnen zien wat er die week allemaal staat te gebeuren. Op die manier kan het kind wanneer het een vraag heeft over de weekplanning, op het bord kijken. Daardoor geef je het kind al de mogelijkheid om van te voren na te denken over bepaalde activiteiten tijdens de vrije tijd. Als ze weten dat het komt en ze hebben genoeg tijd gehad om alle lijntjes uit de knoop te halen en cirkeltjes te vormen, eventueel met wat hulp, zal de activiteit een stuk rustiger verlopen. Ik heb de link naar een handig planbord hieronder toegevoegd, maar uiteraard zijn er heel veel verschillende waaruit je kunt kiezen. Je kunt er natuurlijk ook zélf één maken!

Activiteiten ideeën

Hieronder geef ik een activiteiten overzicht dat je ook kunt gebruiken als inspiratie voor de kinderen. Heb je nog leuke ideeën? Ik wil dit schema graag uitbreiden, dus laat het me weten in een reactie!

1. Taakjes: opruimen, koken, hond uitlaten, was ophangen, sokken bij elkaar zoeken, auto wassen, poesjes eten geven, planten water geven, tuin vegen, iets repareren
2. Spelletjes: woordzoekers, kaarten, kwartetten, memorie, ganzenborden, pim pam pet, schaken, kolonisten van Catan, dammen, boek lezen
3. Buitenspelen: verstoppertje, springtouwen, speeltuin, skaten, hut bouwen, spoorzoekertje, stoepkrijten
4. Knutselen: mandala’s kleuren, kleien, sieraden doosje versieren, schilderen, stickers plakken, kaarten maken, sieraden maken, wc-rolletjes versieren, kleurplaat
5. Koken / bakken: koekjes, taart, pizza, cupcakes, soep, brood, cake
6. Verkleden: kabouter, ridder, prinses, koningin, cowboy, indiaan
7. Fantasie spelletjes: winkeltje, bakkertje, kantoortje, doktertje, circusje, tandarts, ziekenhuis
8. Technologie: laptop, IPad, telefoon, Xbox, Playstation, film kijken, TV kijken, eigen website maken, YouTube filmpjes kijken
9. Seizoen activiteiten: Halloween cup cakes bakken, Sinterklaas / Zwarte pietjes knutselen, kerstboompjes vouwen, Paaseieren schilderen, Valentijnskaarten maken, Carnavals outfit maken
10. Uitstapjes: naar de stad, op visite, verjaardag, pretpark, dierentuin, museum, zwemmen, naar de bioscoop, naar het theater, bibliotheek
11. Technisch: Lego, modelbouwen, met de auto’s, blokken, treinbaan
12. Muziek: piano spelen, radio luisteren, dansen, playbacken, gitaar spelen, noten leren lezen

Het is voor elk kind ook erg leuk om op een sportclub te zitten, het is iets dat iedere week terugkomt en je werkt ergens naar toe. Voorbeelden hiervan zijn: muziekles, dansles, tekenles, voetbal, handbal, hockey, atletiek, aikido, judo, karate, schaatsen, turnen, paardrijden.

Boekentip

Wil je meer lezen over autisme en vrije tijd? “Werk maken van vrije tijd” van Steven Degrieck is een praktisch boek met veel goede tips! Je kunt hem bekijken of bestellen via onderstaande link.

Hoe reageert jouw kind / leerling op vrije tijd en wie heeft er leuke activiteiten ideeën? Laat het weten in een reactie!

Bedankt voor het lezen, liken en delen van dit bericht! Ik heb daardoor veel plezier in het schrijven ervan!

WhatsApp Coaching voor persoonlijke vragen!

Heb je na het lezen van de informatie op de website nog een persoonlijke vraag? Ik (Jonneke Koekhoven) maak graag tijd om samen dieper in te gaan op een situatie. Kijk voor meer informatie op de pagina over WhatsApp Coaching!