Wat zijn executieve functies en hoe ontwikkel je ze? Op deze vraag krijg je antwoord in deze blogreeks over executieve functies in relatie tot autisme.

Executieve functies

Op het eerste blog over het onderwerp “Wat zijn executieve functies?” kreeg ik van jullie veel reacties waaruit bleek dat jullie veel herkennen uit jullie praktijk, school of bij je eigen kind. Mijn laatste blog eindigde met de vraag of jullie executieve functies voorbeelden konden geven waar ik praktische tips op kon geven. Ik kreeg vervolgens te horen dat veel van jullie het erg lastig vinden om voorbeelden te geven. Het blijft toch een beetje onduidelijk al die functies en hoe zie je dit nou precies terug bij je eigen kind?

Daarom heb ik besloten om dit blogbericht te richten op concrete kenmerken. Want hoe kan je bij jouw kind herkennen hoe de executieve functies ontwikkeld zijn?

Wat zijn executieve functies?

Laten we eerst even terug gaan naar het eerste blog over de executieve functies. Hier werd in het kort verteld welke functies er zijn en hoe je kunt herkennen of een functie goed ontwikkeld is.

1. Responsinhibitie: Het kind denkt eerst na over eventuele gevolgen voordat het wat doet of zegt.
2. Werkgeheugen: Het kind slaat op wat het heeft geleerd en kan de informatie vervolgens toepassen in andere situaties.
3. Emotieregulatie: Het kind kan taken en opdrachten uitvoeren zonder belemmerd te worden door emoties.
4. Volgehouden aandacht: Het kind kan zich lang genoeg concentreren op zijn taak.
5. Taakinitiatie: Het kind kan op eigen kracht beginnen aan een opdracht.
6. Planning: Het kind kan zelf een plan maken om een opdracht af te maken.
7. Organisatie: Het kind kan zijn omgeving ordenen en overzichtelijk houden.
8. Timemanagement: Het kind kan zelf de tijd in de gaten houden en zich aan deadlines houden.
9. Doelgericht gedrag: Het kind kan doelen stellen en zichzelf blijven motiveren om het doel te bereiken.
10. Flexibiliteit: Het kind kan zijn aanpak veranderen als iets niet werkt en omgaan met veranderingen.
11. Metacognitie: Het kind kan terug kijken op zijn aanpak en na feedback van anderen, zijn aanpak aanpassen en verbeteren.

Zoals jullie zien is er bij elke functie een klein voorbeeldje gegeven van een positieve eigenschap. Wat kan het kind als deze executieve functie goed is ontwikkeld? Om het nog concreter te maken, ga ik hierna per executieve functie een aantal voorbeelden geven waardoor je kan herkennen dat een executieve functie nog onderontwikkeld is.

Ik heb een cursus geschreven voor ouders die tips en hulp kunnen gebruiken bij het versterken van de executieve functies van hun kind met autisme. Er is namelijk zoveel over te leren en te ontwikkelen! Deze cursus start 2 x per jaar in februari en september. Wil je vrijblijvend meer informatie over de cursus ontvangen? Dan kan je je hieronder aanmelden.

Kenmerken onderontwikkelde executieve functies

Responsinhibitie:

• Het kind praat vaak door anderen heen
• Het kind kan impulsief dingen roepen
• Als het kind lang moet wachten (in een rij) wordt het onrustig

Werkgeheugen:

• Als je het kind meerdere opdrachten geeft, onthoudt hij alleen de eerste
• Het kind raakt snel spullen kwijt of laat spullen slingeren
• Het kind vergeet snel wat het aan het doen was

Emotieregulatie:

• Het kind gaat snel huilen
• Het kind is snel van slag als iets anders gaat dan verwacht
• Heftig reageren op ‘kleine’ problemen (kan niet tegen verlies)

Volgehouden aandacht:

• Als het kind een spelletje wilt doen heeft het al vrij snel zin in iets anders
• Het kind is snel afgeleid
• Het kind vindt het moeilijk om dingen af te maken

Taakinitiatie:

• Het kind stelt dingen uit die het niet zo leuk vindt
• Het kind moet vaak herinnerd worden aan taakjes of huiswerk
• Moeite om zelfstandig aan een opdracht te beginnen

Planning:

• Het kind vergeet zijn huiswerk of leeropdrachten mee naar huis te nemen
• Als het kind veel te doen heeft, vindt hij het lastig om prioriteiten te stellen
• Het kind kan moeite hebben met grote opdrachten overzien en een tijdsplanning maken

Organisatie:

• Het kind vindt het lastig om zijn kamer netjes te houden
• Het kind heeft (vaak) een rommelige schooltas
• Als het kind een spelletje doet liggen alle onderdelen ongeorganiseerd op de tafel

Timemanagement:

• Het kind kan niet goed inschatten hoeveel tijd er nodig is voor een opdracht of taak
• Het kind heeft in de ochtend veel tijd nodig om op tijd klaar te staan voor school
• Altijd op het laatste moment beginnen

Doelgericht gedrag:

• Het kind vindt het lastig om geld te sparen voor iets wat het graag wil hebben
• Het kind ziet niet in waarom het belangrijk is om huiswerk te maken
• Als het kind iets graag wil kunnen, ziet het niet in dat je daar voor moet werken

Flexibiliteit:

• Het kind vindt het lastig om een nieuwe aanpak te bedenken als iets niet lukt
• Het kind kan niet goed omgaan met een verandering
• Lang blijven hangen op een bepaald onderwerp

Metacognitie:

• Het kind vindt het lastig om in te zien waarom iets niet lukt
• Het kind controleert zijn werk niet op fouten
• Slordig (met schrijven of foutjes maken)

Bij iedereen anders ontwikkeld

Als je dit zo leest zal je waarschijnlijk ook wat dingetjes in jezelf herkennen. Ik in ieder geval wel! Bij iedereen zijn de executieve functies namelijk anders ontwikkeld. Op het ene gebied ben je misschien heel sterk en op het andere gebied laat je wel eens steken vallen. Dat is natuurlijk ook normaal. Maar zodra het tekortkomen van één van deze functies jouw functioneren gaat belemmeren is het belangrijk om hier aandacht aan te besteden. Ik hoop dat ik met deze voorbeelden heb gezorgd voor een duidelijker beeld.

Aanvulling: Naar aanleiding van dit blog kregen we een reactie van iemand waarin heel duidelijk een voorbeeld werd gegeven over de executieve functie organisatie: Het kind legt tijdens het spelen met de Lego, alle onderdelen altijd op de grond. Voor een buitenstaander kan dit er ongeorganiseerd uitzien, maar voor het kind is dit een manier om overzicht te creëren. Het ‘ongeorganiseerde’ is voor hem geen belemmering, dus er is dan ook geen probleem! Als in dit voorbeeld het kind gefrustreerd zou raken omdat hij zijn stukjes Lego niet kan vinden, zou het kunnen zijn dat zijn executieve functie organisatie wat onderontwikkeld is, en dat hem dat belemmert in zijn functioneren. Dan zou het kunnen helpen om hem wat te ondersteunen bij het organiseren van zijn spullen.

Boekentip:

Voorbeelden

Naar aanleiding van het KOEKIE blog over de executieve functies voorbeelden kreeg ik een mooi voorbeeld opgestuurd hoe je leerlingen samen kan laten werken om de ontwikkeling van de executieve functies te stimuleren.

Voorbeeld 1:

Koppel iemand met ‘detailkijken’ (ASS) aan iemand met ‘helikopterkijken’. Zo krijg je een sterk werkstuk, want zowel de grote lijnen zijn sterk maar ook de bijzondere informatie die gehaald wordt uit de details die aan elkaar verbonden worden.

Op deze manier worden ook de communicatieve vaardigheden gestimuleerd en moeten de kinderen open staan voor elkaars ideeën (emotieregulatie en gedraginhibitie).

Voorbeeld 2:

Een kind dat het liefst weet wat er gaat gebeuren en een kind dat iets spontaan onderneemt en zonder planning wilt werken. Dit zijn ook tegenpolen die elkaar vermijden als ze de kans krijgen. Daar kan je ook een opdracht aan hangen, bijv. handvaardigheidsopdracht. De ene opdracht eerst helemaal uitdenken/-praten, de andere opdracht spontaan direct beginnen. En dan vergelijken en bespreken wat voor- en nadelen zijn van de methode.

In dit voorbeeld worden de kinderen gestimuleerd om te werken aan hun flexibiliteit, plannen en taakinitiatie.

Bedankt voor het delen van deze mooie voorbeelden! Ik hoop dat jullie door deze voorbeelden en concrete situaties een beter beeld hebben van de inhoud en het belang van executieve functies.

Noem één executieve functie waar jouw kind / leerling heel goed in is en één executieve functie waar jouw kind / leerling nog moeite mee heeft. En waar zie je dat aan?

Ik ben super benieuwd naar jullie antwoorden! Zet jouw antwoord in een reactie onder dit blogbericht en ik zou het erg leuk vinden als jullie mijn blog weer delen via Facebook.

Bedankt voor het lezen!

WhatsApp Coaching voor persoonlijke vragen!

Heb je na het lezen van de informatie op de website nog een persoonlijke vraag? Ik (Jonneke Koekhoven) maak graag tijd om samen dieper in te gaan op een situatie. Kijk dan voor meer informatie op de pagina over WhatsApp Coaching!